تکنیک‌های جلوگیری از فراموشی درس‌ها
مقدمه
حتماً برای شما هم پیش آمده است که مطلبی را به دفعات بخوانید و باز آن را به یاد نیاورید و یا در جلسه آزمون با ماهیت سوالی آشنا باشید اما نتوانید به آن پاسخ دهید. تمامی این اتفاقات به دلیل تثبیت نشدن مفاهیم درسی در حافظه اتفاق می‌افتد و نمیتوان آن را دلیلی بر ضعف در یادگیری دانست. برخی از افراد زمانی که نمی‌توانند به سوالی پاسخ دهند یا مطلبی را به خاطر بیاورند که روز گذشته مطالعه کرده‌اند؛ گمان می‌کنند در یادگیری و حافظه خود دچار مشکل هستند. در این مقاله به بررسی مراحل سیستم حافظه، منحنی فراموشی ابینگهاوس و علت فراموشی دروس پرداخته و تکنیک‌های جلوگیری از فراموشی درس‌ها را مرور میکنیم.
مراحل سیستم حافظه
روانشناسان معتقدند که انسان دارای سیستم حافظه‌ای با سه مرحله‌ی مجزاست که عبارتند از:
- حسی
- کوتاه مدت
- بلند مدت
که در ادامه به بررسی هریک می‌پردازیم.
حافظه حسی
نخستین مرحله در فرآیند یادگیری، حافظه حسی است. این حافظه محل اولیه ورود اطلاعاتی است که حواس پنجگانه آنها را جمعآوری کرده است. گیرندههای حسی ما دائماً در حال ذخیره اطلاعات هستند؛ به طور مثال زمانی که تصویری از گلی را میبینیم چند ثانیه زمان داریم تا دادهها را ذخیره کنیم و یا نادیده بگیریم. در صورتی که به دادهها توجه کنیم این اطلاعات در ادامه وارد مخازن اطلاعاتی بعدی میشود. حافظه حسی گنجایش نامحدودی دارد و مدت زمان ذخیره اطلاعات در این حافظه بسیار کوتاه است. بعد از آن که محرکی وارد حافظه حسی شد، اگر مورد توجه قرار گیرد، اطلاعات آن محرک به حافظه «کوتاه مدت» انتقال می‌یابد.
حافظه کوتاه مدت
مهمترین ویژگی حافظه کوتاه مدت، گنجایش محدود آن است. بعضی افراد توانایی ذخیره ۵ موضوع و برخی تا ۹ موضوع را در حافظه کوتاه مدت خود دارا هستند، اما بطور متوسط گنجایش حافظه کوتاه مدت بیشتر افراد، ۷ موضوع است
حافظه بلند مدت
حافظه بلند مدت دارای ظرفیت نامحدودی است و اطلاعات را به مدت طولانی در خود ذخیره میکند.
شما می‌توانید چندین کتاب را در حافظه بلند مدت خود به خاطر بسپارید. در واقع هر اطلاعاتی که در حافظه حسی و کوتاه مدت داشته باشید، اگر برای شما ارزشمند باشد به حافظه بلند مدت برای زمان نامحدود انتقال می‌یابد.
چرا بیشتر مطالبی را که می خوانیم، فراموش میکنیم؟
فراموشی به این معنا است که مطالب درسی مطالعه شده از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت منتقل نشوند. در واقع هر اطلاعات ارزشمندی، اگر در حافظه حسی و کوتاه مدت (اصلی یا فعال) شما باشد، در فرآیند فراموشی به حافظه بلند مدت منتقل نخواهند شد. یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در فراموشی، دوره نکردن مطالب درسی است. فراموشی زمانی رخ میدهد که گمان میکنیم مطلب درسی که مطالعه کردهایم آسان بوده و نیاز به مرور مجدد ندارد و یا دوره مطالب در فواصل زمانی استاندارد صورت نگرفته باشد از دیگر عوامل میتوان به آشنا نبودن با نحوه صحیح مرور مطالب و یا خلاصه‌نویسی‌های غیر اصولی نیز اشاره کرد زیرا رعایت تکنیک‌هایی چون خلاصه‌نویسی، دوره‌های پیاپی دروس و برنامه‌ریزی صحیح علاوه بر کمک در روند یادگیری بهتر مباحث درسی به ماندگاری آنها در حافظه داوطلبان کمک شایانی میکند.
منحنی فراموشی ابینگهاوس
منحنی فراموشی فرآیند کاهش توانایی یادآوری مسائل در طول زمان، در صورتی که برای تثبیت آنها در ذهن تلاشی صورت نگیرد را نمایش میدهد. یک مبحث مرتبط با این مسئله، قدرت حافظه است که به ماندگاری موضوعات مختلف در ذهن اشاره دارد. حافظه به هر میزان که قویتر باشد، مدت طولانی‌تری می‌توانیم مسائل را به یاد بیاوریم. نمودار منحنی فراموشی نشان میدهد که معمولاً انسان‌ها در طول روز و یا هفته، بخشی از اطلاعات جدیدی را که یادگرفتهاند از خاطر می‌برند؛ مگر آن که به مرور مداوم مطالب بپردازند. منحنی یادگیری خاصیت نمایی دارد؛ به این معنا که فراموشی اطلاعات در روزهای اولیه در بیشترین میزان خود است و سپس نرخ فراموشی کاهش می‌یابد.
هرمان ابینگهاوس یک روانشناس آلمانی بود و جزو اولین کسانی بود که درباره رابطه بین فراموش شدن اطلاعات حافظه و زمان تحقیقات جدی انجام داد. سرانجام این تحقیقات، چیزی جز منحنی ابینگهاوس نبود. هدف اصلی او این بود که توانایی مطالعه و یادگیری انسان را در به خاطر سپردن مطالب و فرآیند فراموشی اطلاعات بررسی کند.
طی تحقیقات به عمل آمده هر فرد حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از یادگیری یک مطلب، نیمی از آن را فراموش میکند. اگر تا حدود یک ماه بعد مروری روی مطلب یاد گرفته شده انجام نشود، تمام آن را از خاطر خواهد برد. این مسئله نشان‌دهنده حضور اطلاعات در حافظه کوتاه مدت و نیاز به انتقال آنها به حافظه بلند مدت اشاره میکند.
مرور مطالب با کمک منحنی فراموشی
اولین مرحله مرور 1 روز پس از اولین مطالعه است.
مرحله دوم مرور یک هفته پس از اولین مطالعه است.
سومین مرحله 10 روز بعد و آخرین مرحله مرور مطالب درسی یک ماه بعد است.
تمامی این مراحل مرور که در اختیار داوطلبان قرار می‌گیرد باید متناسب با شرایط، ویژگی‌های شخصی و برنامه درسی اختصاصی‌شان باشد و صرفاً نمونه‌ای پیشنهادی اما اصولی است.
تکنیک‌های جلوگیری از فراموشی درس‌ها
در این قسمت به توصیه‌هایی برای جلوگیری از فراموشی می‌پردازیم که عبارتند از:
- مرور مطالب
- مراحل مرور کردن را رعایت کنید
- سوال کردن و سنجیدن خود
- کمک گرفتن از شکل‌ها و نمودارها
- تمرکز هنگام مطالعه
- استفاده از فلش کارت‌ها
- ارتباط دادن مطالب جدید با مباحث قبلی
- جلوگیری از جمع شدن مطالب
- خلاصه‌نویسی کردن
- علامتگذاری مطالب درسی
- حل تست و تمرین
- بازگو کردن مطالب درسی برای خود و دیگران
- حاشیه‌نویسی
- حفظ نکردن مطالب درسی
- مطالعه در محیط آرام
سخن پایانی
فراموش کردن مطالب درسی امری رایج در بین بسیاری از افراد و داوطلبان کنکور است و گاهی نتایجی که از آزمون‌ها و یا حل تست‌ها بدست می‌آورند موجب دلسردی و سرخوردگی میشود به همین دلیل در این مقاله به بررسی موضوع فراموشی درس‌ها پرداختیم تا به کمک آنها بتوانید با اشتباهات مطالعاتی خود آشنا شده و درصدد برطرف کردن آنها برآیید و در ادامه روش‌های درست و اصولی را جایگزین کنید.
دیدگاهتان را بنویسید